Naukowcy wyodrębnili czynniki osobowościowe sprzyjające nieśmiałości:
– negatywna rozbieżność między ja realnym a idealnym,
– wysokie standardy wykonywania zadań, czynności oraz pełnienia ról (dominacja ja idealnego),
– poczucie nieadekwatności standardów do zadań, którym dana osoba ma sprostać,
– tendencja do spostrzegania innych ludzi jako stawiających wysokie wymagania,
– niestabilna samoocena.
Dużą rolę w procesie formowania i utrwalania nieśmiałego charakteru odgrywają doświadczenia z dzieciństwa. Wśród najczęściej wymienianych znajdują się:
– wygórowane oczekiwania rodziców, nauczycieli lub rówieśników; wzmacnianie poczucia niespełniania standardów,
– niedostateczne przyswojenie umiejętności społecznych, np. wskutek braku wystarczających ilości kontaktu z rówieśnikami,
– przykre wspomnienia związane z odrzuceniem, ośmieszeniem,
– sygnały i emocje przejmowane od rodziców w pierwszych latach życia (uczenie się nieśmiałości),
– skłonności wrodzone.
Nie ma jednak zgody co do istnienia jednej przyczyny nieśmiałości, najczęściej mówi się po prostu, że tych przyczyn może być wiele.
Behawioryści twierdzą, że nieśmiałość jest wyuczoną fobią, w reakcji na sytuacje społeczne. Jej przyczyną mogą być:

– negatywne doświadczenia z ludźmi w pewnych sytuacjach, czy to w bezpośrednim kontakcie, czy przez obserwowanie;
– nie nauczenie się „właściwych” umiejętności społecznych;
– przewidywanie własnego niestosownego zachowania i spowodowany tym nieustanny lęk o to, jak się wypadnie;
– wyuczone niedocenianie i upokarzanie samego siebie z powodu swojego „nieprzystosowania” – „Jestem nieśmiały”, „Nie jestem nic wart”, „Nie potrafię”, „Chcę do mamy!”.
Oto kolejne zestawienie odpowiedzi na pytanie „dlaczego jest się nieśmiałym”:
– badacze osobowości są przekonani, że nieśmiałość jest cechą odziedziczoną, podobnie jak inteligencja, czy wzrost,
– behawioryści sądzą, że osoby nieśmiałe po prostu nie przyswoiły sobie umiejętności społecznych niezbędnych w kontaktach z innymi ludźmi,
– psychoanalitycy twierdzą, że nieśmiałość jest zaledwie symptomem, uświadomionym przejawem nie uświadamianych konfliktów szalejących głęboko w psychice,
– socjologowie i niektórzy psychologowie dziecięcy uważają, że nieśmiałość należy rozważać w kategoriach programowania społecznego – warunki życia w społeczeństwie sprawiają, że wielu z nas staje się nieśmiałymi,
– psychologowie społeczni sugerują, że początkiem nieśmiałości jest tylko i wyłącznie skromna etykieta „nieśmiały”. „Jestem nieśmiały, bo tak o sobie mówię, lub inni ludzie tak mnie nazywają”.